چرا خوزستان را هم آب می‌برد و هم بی‌آبی؟ این سئوالی است که کارشناسان و متخصصان حوزه آب و محیط زیست در کلاب‌هاوس خبرانلاین به آن پاسخ دادند.

زهرا علی‌اکبری– موضوع آب در خوزستان حالا به مساله‌ای بسیار هم تبدیل شده است و اعتراضات نسبت به کمبود آب در این منطقه به دغدغه اول افکار عمومی تبدیل شده است .

موقعیت جغرافیایی ایران، موقعیتی خشک و نیمه خشک است و میزان بار باران در ایران بسیار کمتر از استانداردهای بین‌المللی است. از این رو مدیریت منابع آب یکی از اصلی‌ترین اولویت‎های دولت‌ها در ایران تلقی می‌شود اما به رغم ضرورت بالای مدیریت منابع آب انتقاداتی در این حوزه از سوی کارشناسان مطرح شده است. در این نشست اعضای شورای سردبیری خبرانلاین نیز نظرات خود را در این خصوص اعلام کردند.

چهار عامل مهم بروز بحران آب در ایران

حسین زمانی مدیرکل حقوقی شرکت مدیریت منابع آب ایران در نشست کلاب‌هاوس خبرآنلاین، گفت: قوانین ناکارامد رکن چهارم بحران آب در ایران هستند.

وی با اشاره به اینکه در ایران ۴ عامل اصلی در بروز بحران آب موثر هستند، گفت: اولین عامل ایجاد بحران عملکرد دولت‌هاست. دوم رسیدگی های قضایی و نظارت‌های قضایی است و سومین عامل فرهنگ عامه و در نهایت نکته چهارم قوانین است.

وی با اشاره به اینکه قوانین موجود در خصوص آب را باید دید، گفت: باید در نظر داشت اقدامات دولت بر پایه قوانین استوار است و متاسفانه در ایران قوانین آب بسیار ناکارامد است.

وی در توضیح این مطلب افزود: در قانون توزیع عادلانه آب که سال ۶۱ مصوب شده است، به جز چند ماده که به حفاظت آب اشاره دارد ، عملا نگاه توزیع گرایانه حاکم است. ولی آب عنصری نیست که فقط درباره توزیع آن تصمیم گیری شود.

او با تاکید بر اینکه باید نگاه توزیع گرایانه ما به آب عوض شود، اضافه کرد: مصالح عامه نسل فعلی و نسل آتی را باید در نظر گرفت. قانون اساسی اصل توسعه پایدار را آورده است.اما قانون توزیع عادلانه آب، به اصل توسعه پایدار هیچ نگاهی ندارد از این رو باید این قانون اصلاح شود و پارادایم توزیع گرایانه به تضمین پارادایم توسعه پایدار و حق دسترسی به آب پایدار تغییر یابد.

به گفته وی بدون اصلاح این قانون تمام کارهای ما موقتی است.

زمانی تاکید کرد: شورای عالی آب تصویب کرده فقط در استان‌های شمالی برنج کاشته شود. سئوال اینجاست چرا در خوزستان، فارس، چهارمحال و بختیاری و اصفهان کاشت برنج داریم؟

بیشتر بخوانید:

دلایل خشکسالی در کشور از زبان وزیر نیرو/ خبر خوب برای تامین آب خوزستانی‌ها

انتقال آب خوزستان به کشورهای دیگر چقدر صحت دارد؟

اولویت مهم دولت سیزدهم در حوزه آب

ابراهیم نیا، مدیرکل دفتر مجامع عمومی و نظارت مالی شرکت مدیریت منابع آب وزارت نیرو با اشاره به اینکه مساله آب به همه مسایل سیاسی، امنیتی، حقوقی، اجتماعی و محیط زیستی تنیده است، گفت: مشکلات آب و برق در کنار محرومیت نسبی که مردم احساس می کنند سبب حضور مردم کف خیابان شد و در حقیقت آب به بهانه‌ای برای اعتراض تبدیل شد.

این مقام مسئول با تاکید بر اینکه کشورهای توسعه یافته هم با همین مشکلات روبرو بودند، اضافه کرد: چرخ دنده یک بار اختراع شده است و نیازی به اختراع دوباره آن نیست. همه کشورها مدیریت منابع آب اختصاصی خود را دارند و در ایران نیز ضروری است همه اقشار وارد گفتگو شوند و ترسیم دورنما و شنیدن صداهای پیشرو باید انجام شود چرا که راهی غیر از این نداریم.

او ادامه داد: هر حوزه دارایی های منحصر به فرد خود را دارد. اگر خوزستانی فکر می کنند آبی که در اهواز است و در کارون جاری است فقط متعلق به استان خوزستان است، دچار مشکل می‌شویم چون قطعا با این مدل نمی شود کشورداری کرد.

ابراهیم نیا گفت: برای مدل میان مدت و دراز مدت باید ساختار حوزه ای را قوام دهیم و به تصمیم‌گیری از لایه های پایین اعتقاد داشته باشیم. عمدتا وزرا و سیاسیون دور همدیگر می نشینند و تصمیم می گیرد که خطای فاحشی است. خارجی ها می گویند باید حقیقت را قاضی مآبانه پیدا کرد. چقدر آب داریم؟ پول به کجا برود؟ و همه این سئوالات روند حرکت ما را روشن کند.

او تاکید کرد: دولت یازدهم و دوازدهم ۸ میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی برای اهداف آب برداشت کرد که الان به بخشی از اهداف خود رسیدیم و در هشت سال گذشته ،طرح‌های آبرسانی بزرگ را عملی کردیم اما امیدوارم همه دولت بعدی طرح‌های آبرسانی و فاضلاب استانهای شمالی و خوزستانی را در اولویت کاری خود قرار دهد چرا که ضرورتی بالاتر از این را نداریم .

وی گفت: در مناطقی که آب بالاست، باید حتما طرح های فاضلاب با سرعت اجرا شود تا منابع آبی به خطر نیفتد و این مهم خواسته همه کارشناسان و متخصصان از دولت سیزدهم ذاست که اولویت این موضوع را مد نظر قرار دهند.

آورد کارون ۵۰ درصد کاهش یافت

مدیرکل آب و فاضلاب خوزستان در کلاب‌هاوس خبرآنلاین با موضوع چرا خوزستان را هم آب می‌برد، هم بی‌آبی؟ گفت: بحث حقابه و توزیع عادلانه آب تعاریف مختلفی دارد و اگر بخواهیم بر اساس آمایش سرزمین و حقابه در نظر بگیریم خوزستان از لحاظ آوردی که دارد نیازهای برایش تعریف شده است.

ابراهیم زلقی با اشاره به اینکه بخشی آب از سرشاخه‌های کارون به استان اصفهان منتقل می‌شود گفت: حجم آب انتقالی به اصفهان به۹۰۰ میلیون متر مکعب می‌رسد و این برنامه ریزی استان خوزستان و کشور را به فاجعه کشانده است.

وی با اشاره به اینکه از خرداد تا شهریور، آورد کارون ۵۰ درصد کاهش یافته است، گفت: سهم آبی که در خرداد تا شهریور از سرشاخه‌های کارون در اصفهان منتقل می شود ۲۶ درصد است که بیش از یک چهارم منابع آب را تشکیل می‌دهد.

او اضافه کرد: انتقال آب در این فاصله که خوزستان به شدت به آن نیاز دارد ، صورت می‌گیرد. جالب اینجاست ۷۰ درصد آبی که منتقل می شود از فروردین تا شهریور است، یعنی فصلی آب منتقل می شود که منطبق بر تولید کشاورزی اصفهان است. از این طرف تاسیسات آب بر و صنایع بیشتر می سازند در حالی که باید روشن شوذ توان زیستی استان اصفهان و یزد چقدر است؟ چقدر می خواهید صنایع را توسعه دهید؟ توان محیط زیستی کجاست؟

وی با اشاره به نرخ رسوب گذاری در سدها گفت: این نرخ ۲۵ درصد واردات آب به مخازن سدها بوده است.

وی درباره سد گتوند نیز توضیح داد و گفت: هدف احداث سد ، تولید برق آبی بوده است. اکثر سدهای کارون برای تولید برق‌آبی تاسیس شدند اما درباره سد گتوند با شوری آب بسیار زیادی مواجه هستیم.

وی گفت: وقتی سد گتوند علیا نبود حجم ذخیره ای از مسجد سلیمان تا سد گتوند داشتیم. سدهای نیروگاهی برای پیک مصرف کارکرد دارند و بر اساس نیاز آبی، روزانه ۶ ساعت رهاسازی آب دارند. این آب رها سازی شده توسط سدهای تنظیمی مهار می شود و بعد به صورت برنامه ای در ۲۴ ساعت مهار می ‌رود. مشکل سد گتوند این است که در ۶ ساعت آب را رها می کند و باعث می‌شود سد تنظیمی گتوند نتواند آن را مهار کند. این یعنی اختلال در منابع آب استان وجود دارد.

سه فاز مدیریت بحران آب

آرمین نوربخش ، فعال محیط زیست نیز گفت: در مدیریت بحران سه فاز داریم؛ پیشگیری، آمادگی و مقابله.وی در توضیح این مطلب اضافه کرد: در بحث پیشگیری نیاز به تغییر قوانین و ساختارها داریم اما در بحث آمادگی بحث اطلاع‌رسانی را داریم.

وی تاکید کرد: مقامات وزارت نیرو در استان اعلام کردند از اسفندماه پیش‌بینی کردیم و به اطلاع دادیم سال سختی داریم ولی چرا ارتباط شکل نگرفت؟ ارتباطات وزارت نیرو با بدنه مردم چگونه است؟ وزارت نیرو بیشترین ارتباط را از طریق آب و برق با مردم دارد ولی کجا ارتباط می گیرد تا بحران را اطلاع‌رسانی کند؟

نوربخش گفت: ابزارهای شبکه های اجتماعی را امروزه وجود دارد ولی وزارتخانه از آن استفاده درستی نمی‌کند.

سد گتوند یک خطای مهندسی است

احسان دانشور مهندس نفت و گاز نیز در این نشست گفت: باید توجه داشت انتقال آب همیشه بهترین راه نیست و در اکثر نقاط دنیا آخرین راه حل تلقی می شود.

وی ادامه داد: طرح‌های انتقال آب بسیار زمانبر است. شخصا در سه طرح انتقال آب در آسیا و اروپا کار کردم. در حوزه انتقال آب دو قسمت اهدا کننده و گیرنده را داریم. در تمام دنیا این دو قسمت درگیر می‌شوند و برای کاهش این درگیری‌ها یک سری مطالعات برای سرمایه‌گذاری و ایجاد زیرساخت‌های جایگزین در مبدا صورت می گیرد که همزمان با انتقال آب به بهره برداری می رسند و در نتیجه باید به یک نوع برابری و عدالت برسند که معمولا این اتفاق نمی‌افتد.

او با اشاره به اینکه باید نقش دولت‌ها در توازن فرصتها و زیرساختها پررنگ شود، گفت: این همه فاضلاب از صنعت وارد رودخانه کارون می شود. صنایع نفتی و فولاد در این رودخانه فاضلاب می ریزد. نباید گذاشت آب شیرین هرز برود ولی هرگز نیاموختیم باید میزان مشخصی از آب در رودخانه باشد تا آب شور در رودخانه بالا نیاید. آیا ما سد در رودخانه ها زدیم که آب شور جلو نیاید؟ چرا برای جمع آوری فاضلاب کاری انجام نشد که کاهش کیفیت در پایین دست را نداشته باشیم.

او گفت: بحث خشکسالی از اواسط پاییز گذشته مطرح بود و بحث‌های منطقه ای و امنیتی در اصفهان و خوزستان قابل پیش بینی بود. تغییر اقلیم یک شبه نیست بلکه به تدریج رخ می‌دهد.

او ادامه داد: سد گتوند خطای مهندسی و یک مدل واضحی از نحوه مدیریت آب کشور است. نوع نگاه به ساخت این سد و توجیه وزارت نیرو که می گوید آب شور نیست و ضرر و زیان این سد را می توانید ببینید چطور از سوی وزارت بیان می شود.

چرا وزارت نیرو اطلاعیه نداد در هور چه خبر است؟

محسن موسوی متخصص زیرساختهای هیدرولوژی نیز در این نشست گفت: چرا پس از این همه کشمکش وزارت نیرو یک اطلاعیه نداده است تا معلوم شود جریان خشک شدن هوز چیست؟

وی گت: وقتی الان با چنین بحرانی مواجه هستیم ، شما ببینید ۱۴۰۵ یا ۱۴۱۰ چه خبر است.وی گفت: باید برنامه بلندمدت داشته باشیم، بالاخر مطالعات نشان می‎دهد دریا در حال پیشروی است و ما برای این اتفاق باید برنامه داشته باشیم. درصد زیادی از اراضی بصره و شادگان تا ۲۰۵۰ زیر آب می‌رود و باید برای آن برنامه ریزی داشت.

او گفت: همه به عملکرد کوتاه مدت وزارت نیرو گیر داده ایم اما هشتاد درصد آب را بخش کشاورزی مصرف می کند. کسی که تیشه به ریشه کشور می زند معاونت آب و خاک وزارت جهادکشاورزی است که ۸۰ درصد آب کشور را مصرف می کند. شما باید از او بپرسید برنامه اش چیست.

انتقال آب؛ تجربه شکست‌خورده

در این نشست، زهرا کشوری، خبرنگار محیط زیست تاکید کرد: ما فقط سدسازی کردیم بدون اینکه کارهای بالا دست و پایین دست سد را انجام بدهیم در حقیقت این کارها نصفه مانده و فقط یک مخزن را می سازیم.

وی ضمن مخالفت با انتقال آب گفت: تجربه نشان داده انتقال آب مبدا را نابود کرده و مقصد را هم اباد نکرده است به هر حال اگر جایی آب نداشته باشد ناگریز هستیم آب را انتقال دهیم اما بسیاری از طرح‌های انتقال آب به اسم شرب منتقل شده ولی آب برای کشاورزی و صنعت صرف شده است.

توضیح درباره انتقال آب به اصفهان

متین میرعلایی فعال محیط زیست، نیز در این نشست گفت: بحث اصلی بنده بر موضوع شورای عالی آب و قانون توزیع عادلانه آب متمرکز است. یکی از مهمانان، (ابراهیم زلقی) درباره طرح‌های انتقال آب از کارون به اصفهان حرف زدند که فکتی اشتباه بود. تنها انتقال آب از حوضه آب دز را در خلنگستان- چشمه لنگان و فریدونشهر داریم. دوما گفته می‌شود تونل کوهرنگ یک و دو به اصفهان می رود که این موضوع عم اشتباه است چرا که این تونل‌ها به چهارمحال می رود.

وی در توضیح این مطلب افزود: در بهترین شرایط ترسالی ،تونل اول کوهرنگ ۲۹۲ میلیون متر مکعب آب را منتقل می کند. این تونل‌ها سیلابی است و ارتفاع زیادی دارد. در بهترین شرایط این طرح‌ها ۶۳۵ میلیون متر مکعب در ۳ طرح انتقال را داریم .

وی تاکید کرد: هیچ کدام از دوستان صحبتی از طرح انتقال آب در ایران، یعنی انتقال آب کرخه به دشت عباس است را نمی کنند. میرعلایی درباره کاشت برنج در اصفهان نیز گفت: سد زاینده رود در ۱۳۴۸ ساخته شد ولی دولت در سال ۱۳۳۱ مصوبه ای دارد که ۱۰ سهم از ۳۳ سهم زاینده رود را طبق طومار شیخ بهایی داشته اند و برنج کاری همیشه در منطقه لنجان بوده است.

ضرورت گفتگو با جوامع محلی

محمدعلی حامدی، کارشناس حوزه آب و محیط زیست نیز گفت: در ایران همیشه با مشکل خشکسالی روبرو بودیم به طوری که این موضوع حتی جمعیت کشور را تهدید کرده است.

وی با اشاره به اینکه خشک‌سالی و ترسالی دست ما نیست، ادامه داد: تغییرات اقلیمی شرایط را غیرقابل پیش بینی تر کرده است. از این رو بحث مدیریت یکپارچه حوضه آبریز در سطح ملی مطرح شده است اما در شرایط کنونی همه بحث‌ها دولتی است در حالی که اصل مطلب به جامعه مصرف کننده بازمی‎گردد.

وی با اشاره به اینکه منظور صحبتش کسانی نستند که که کف خیابان می‌آیند، تاکید کرد: اصل مطلب حکمرانی است و طبق قانون حکمرانی اب با دولت است در حالی که حکمرانی آب یک امر اجتماعی و سیاسی است.

وی با اشاره به اینکه در حوزه حکمروایی آب چهار عنصر داریم، اضافه کرد: از این چهارعنصر داریم ۳ عنصر دولتی است و چهارمی را بدنه مردمی تشکیل می دهد اما ساختار بسیار گسیخته است و به همگرایی نمی رسد.همین گسستگی سبب می شود در مقاطعی به واسطه مجموعه عوامل دیگری، اتفاقات خوزستان رقم بخورد.

او با اشاره به اینکه مساله خوزستان آب نیستگفت: مساله در خوزستان توسعه، مشارکت و فقدان گفتگو با جامعه محلی است.

او با انتقاد از ضعیف شدن جامعه محلی گفت: حتی تعاونی ها را به کاریکاتور تقلیل دادیم. ضعیفترین نهاد در جهادکشاورزی تعاونی های تولید است. چون هم پولی در آن نیست و هم نیروهای کارامد آنجا نمی روند.

این کارشناس ادامه داد: وزارت کشاورزی نه انگیزه دارد نه درک این موضوع که چطور باید با جوامع محلی صحبت کند. حال سئوال اینجاست که چرا به این نقطه رسیده ایم؟

خوزستان ۳۰ درصد آب کشور را تامین می‌کند

روزبه کردونی تحلیلگر سیاست گذاری عمومی و سیاست رفاهی، نیز در این نشست گفت: لوکوموتیو اقتصادی کشور است. این استان ۸۵ درصد نفت کشور و ۳۰ درصد آب کشور را تامین می‌کند. وقتی کرونا به عنوان اپیدمی قرن می آید و قدرتهای بزرگ اقتصادی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، حتما در ایران هم فقر و ناعدالتی خود را نشان می‌دهد.

ویبا اشاره به اینکه خورستان دومین استان ایران است که زندگی مردمش وابسته به آب است، ادامه داد: شما با استانی مواجهید که اقوام مختلف در آن زندگی می کنند و حس تبعیض تاریخی در آنان شکل گرفته است. این حس تبعیض در حالی وجود دارد که جنگ هشت ساله نیز خسارات شدیدی به این استان زده است.

وی گفت: نباید به خوزستان نگاه تقلیل‌گرایانه داشت، هر اتفاقی در خوزستان می افتد ا یکی دو سال دیگر در بقیه نقاط کشور رخ می‌دهد، بحران‌های بزرگ هم فرصت و هم تهدید است. باید از این فرصت استفاده شود . نکته مهم این است که خوزستان نیاز به خلق ثروت دارد. مطالعات نشان می‌دهد ترک تحصیل کودکان عرب زبان در شهرستانهای عرب زبان ۸ برابر سایر کودکان است چون بچه های عرب امکان برقراری ارتباط با معلمان را ندارند.

وی در توضیح این مطلب افزود: باید امنیت شهروندانی را در نظر گرفت که امنیت ایران به آنها وابسته است. باید اعتماد ایجاد کرد.

قانون تضییع عامدانه آب

حسین دورجوش، کارشناس قنات نیز گفت: استادان قنوات از قانون توزیع عادلانه آب به عنوان قانون تضییع عامدانه آب یاد می کنند که ساختارهای چندهزار ساله مدیریت آب را از بین برده است.

وی در توضیح این مطلب ادامه داد: در قیقت قانونی وضع شده که دست را برای سیاسی کاری باز کرده است. در یزد می گویند یک سال ترسالی، باعث می شود هفت سال بتوانیم گندم برداشت کنیم. ولی امروز به جایی رسیدیم اگر ترسالی باشد سیلاب می آید و اگر آسمان کم لطفی کرد و خشکسالی شد به شرایط بحران می رسیم و در نتیجه همه زیست مندان و مردم دچار چالش می شوند.

وی با اشاره به اینکه نباید موضوع آب را امنیتی کنیم، گفت: روزگاری اگر حاکمی بر سرزمین وارد می شد مطابق آن زیرساخت موجود، کارهای خود را پیش می‌برد نه اینکه نوع نگاه یا اهداف سیاسی و گروهی خود را دنبال کند. ما ۳۰ درصد آب خوزستان را به شوشتر منتقل می کردیم و در طی هزاران سال هیچ چالشی نداشتیم اما حالا اگر یک سال ترسالی نداشته باشیم، کشت مان دچار چالش می شود و تبعات اجتماعی به همراه می‌اورد.

وی با اشاره به اینکه طلا و اشرفی را نمی توانیم بخوریم ، ادامه داد: مساله اصلی در این سرزمین آب است و امیدوارم بتوانیم در این حوزه دانش خود را به روز کنیم.

۴ میلیارد متر مکعب آب برای کشت برنج در خوزستان

سعید صادقی، فعال محیط زیست نیز گفت: بیشترین نگرانی ما تبعات اجتماعی اطلاعات دروغی است که برخی افراد به جامعه می‌ دهند. اگر هر جای ایران بپرسید مشکل خوزستان چیست می گویند انتقال آب به اصفهان در حالی که امیدوارم صنایع اطراف اصفهان از بین برود چون برای اصفهانی‌ها چیزی جز بیماری و مشکلات زیست محیطی به همراه ندارد.

او افزود: این در حالی است که به اصفهانی می‌گویند آبی که از زاینده رود بوده رفته یزد. به خوزستانی ها می گویند آب کارون رفته به زاینده رود و به لرستان گفته اند آب کشکان به زاینده رود منتقل شده است. اینقدر این دروغ را گفته اند که مردم باورشان می شود. لعنت به کسانی که مردم کشور را روبروی هم قرار می دهند. ما خیلی دوست داریم زاینده رود و کارون پرآب باشد اما کمتر از ۷۰۰ میلیون متر مکعب انتقال به حوضه زاینده رود داشتیم که پشت سد زاینده رود در استان چهارمحال و بختیاری است نه این که به اصفهان برود.

او با اشاره به اینکه وزارت نیرو به مدیری آب‌فروش تبدیل شده ، گفت: در حقیقت هر جا رودخانه ای می‌بیند سریع می خواهد آن را تبدیل به پول کند.

وی با اشاره به حجم سدهای خوزستان گفت: ۱۲ و نیم میلیارد متر مکعب آب پشت سدهای خوزستان است. ۳ میلیارد و ۸۵۰ میلیون متر مکعب برای کشت نیشکر صرف می شود و حدود ۴ میلیارد متر مکعب آب برای کشت برنج در خوزستان اختصاص می‌یابد. اینها را جمع بزنید، ببینید چه می‌شود. سئوال این است که چرا تمام مشکلات را به انتقال اب ربط می دهید؟

۲۲۳۲۲۳