یک کارشناس اقتصادی گفت: عدم اجماع نخبگان اقتصادی و سیاسی بر سر مسایل کلیدی اقتصاد ایران موجب شده که اصلاحات ساختاری و نهادی به تعویق بیفتد.

وحید شقاقی‌شهری در کلاب‌هاوس خبرگزاری خبرآنلاین درباره این‌که ایده‌های اقتصادی دولت رییسی وامدار کدام تفکر اقتصادی است؟ اظهار داشت: واقعیت این است که اقتصاد ایران مشکلات ساختاری و نهادی بسیار عمیقی دارد. اقتصاد ایران چالش‌ها و ابرچالش‌های زیادی دارد که انباشته شده و شاید بیش از ۵۰ سال این بیماری‌ها بوده و به تدریج هم بر تعداد بیماری‌های اقتصاد ایران افزوده شده و هم بیماری‌های نوظهوری در اقتصاد ایران ایجاد شده است.

وی افزود: مساله اصلی این است که متاسفانه تاکنون هیچ‌گونه تصویر روشنی از بیماری‌های اقتصاد ایران یا چالش‌ها و ابرچالش‌ها نداریم. متاسفانه دهه ۹۰ هم بر شدت این بیماری‌ها افزوده شد.

این کارشناس اقتصادی با ارائه تصویری از اقتصاد در دهه ۹۰، تصریح کرد: در دهه ۹۰ یکی از عملکردهای بسیار بد اقتصادی را داشتیم. میانگین رشد اقتصادی ایران در دهه ۹۰ حدود صفر درصد و رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص منهای ۵ درصد شد و انحراف معیار بسیاری هم داشت. یعنی نوسانات زیادی را در سرمایه‌گذاری شاهد بودیم.

شقاقی‌شهری ادامه داد: سهم مالیات از کل درآمدها ۲۹ درصد بود. میانگین کسری‌های تجاری غیرنفتی ۱۴ میلیارد دلار، اندازه دولت مرکزی ۲۱ درصد، اندازه دولت ۷۵ درصد، میانگین نرخ تورم ۲۴ درصد و میانگین رشد نقدینگی هم ۲۸ درصد بود.

وی متذکر شد: عملا شاید بگوییم دهه ۹۰ یک شرایط رکودی همراه با تورم در کنار نابرابری فزاینده درآمدی و ثروتی را شاهد بودیم.

این کارشناس اقتصادی عنوان کرد: یکی از پدیده‌هایی هم که متاسفانه در اقتصاد ایران رخ داد، این بود که در سه سال گذشته برای اولین بار از زمان ثبت حساب‌های ملی در سال ۱۳۳۸ تاکنون، استهلاک سرمایه از تشکیل سرمایه پیشی گرفت. به عبارتی، ما شاهد ظهور و تشدید روند فرسودگی اقتصاد ایران هستیم. یعنی زیرساخت‌های کشور از سه سال گذشته شروع به فرسوده شدن کرده و سرمایه‌گذاری پاسخ‌گوی استهلاک نیست.

نخبگان اقتصادی و سیاسی روی مسایل اقتصادی اجماع ندارند

شقاقی‌شهری متذکر شد: یکی از مسایل امروز ما این است که ما درگیر چالش‌ها و ابرچالش‌های انباشته شده از یک سو هستیم و از سوی دیگر، اجماع نخبگان اقتصادی و سیاسی بر سر مسایل اقتصادی ایران وجود نداشته و ندارد.

وی گفت: همین موضوع عدم اجماع نخبگان اقتصادی و سیاسی بر سر مسایل کلیدی اقتصاد ایران موجب شده که اصلاحات ساختاری و نهادی به تعویق بیفتد. یعنی هیچ دولتی در اقتصاد ایران به بحث اصلاحات ساختاری و نهادی ورود نکرده است و با مسکن نفت، سعی کردیم ابرچالش‌ها و چالش‌های اقتصاد ایران را نگه داریم و یا متوقف کنیم و یا درد آن را کاهش دهیم.

این کارشناس اقتصادی افزود: احتمالا در پایان این دهه امکان صادرات نفت برای کشورهای نفتی وجود نخواهد داشت. یعنی در آغاز دهه ۲۰۳۰ میلادی دیگر کشورها قادر به صادرات نفت نخواهند بود؛ آن هم به دلیل تکنولوژی‌های جایگزین.

دولت منتخب حاضر به پذیرش اصلاحات ساختاری و نهادی است؟

شقاقی‌شهری با اشاره به چالش‌هایی همچون فضای نامساعد کسب‌وکار، افزایش بدهی‌های دولت و کسری‌های بودجه، تنزل سرمایه اجتماعی، فساد اقتصادی، تشدید کسری‌های تجاری غیرنفتی، گسترش شکاف طبقاتی، نظام معیوب یارانه‌ای و بیماری‌های واگیردار، تصریح کرد: هیچ‌کدام از دولت‌ها توان یا حاضر به پذیرش اصلاحات ساختاری و نهادی نشدند.

وی تاکید کرد: سوال اصلی امروز این است که آیا دولت آینده حاضر به پذیرش اصلاحات ساختاری و نهادی خواهد شد یا خیر.

این کارشناس اقتصادی متذکر شد: در اقتصاد ایران از چهار جریان نام برده شده؛ اقتصاد آزاد، نهادگرایی، اقتصاد دولتی و اقتصاد اسلامی. ولی مساله مهم این است که هیچ‌کدام از دولت‌های ما، یک تفکر واحد را نتوانستند دنبال کنند. در دولت‌های گذشته از جریانات مختلف نام برده شدند، اما عملا یک جریان واحد را در هیچ دولتی شاهد نبودیم. من احساس می‌کنم در دولت آینده هم همین اتفاق بیفتد.

شقاقی‌شهری گفت: عملا جریان‌سازی یک شبه اتفاق نمی‌افتد. جریان‌سازی و تفکر اقتصادی موضوعی است که یک سیر تاریخی دارد و در اقتصاد ایران و دانشگاه‌های ما باید خود را نشان می‌داد، ولی واقعیت این است که احتمالا تفکر خاصی را نخواهیم دید.

وی افزود: دولت آینده ۴ سال فرصت دارد که بتواند با چالش‌ها و ابرچالش‌ها مواجه شود. این دولت پشت سر هم درگیر مسایلی خواهد شد که امروز به مرحله‌ای رسیده که با مسکن نفت هم نتوانیم به سرعت و راحتی اقتصاد را درمان کنیم. بنابراین احساس می‌کنم دولت سیزدهم از شروع کار درگیر چالش‌های ظهوریافته یا به‌وقوع پیوسته خواهد شد.

این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: از یک طرف ما با تحریم‌ها مواجه هستیم که مذاکرات به درازا کشیده و در ضمن حتی اگر مذاکرات هم به نتیجه برسد، دیگر احتمالا برخی از ابرچالش‌ها را حتی با درآمدهای ۴۰، ۵۰ میلیارد دلاری نفت هم نمی‌توانیم به راحتی درمان کنیم.

دولت سیزدهم فرصتی برای حل مشکلات ندارد

شقاقی‌شهری عنوان کرد: احساس می‌کنم دولت آینده فارغ از بحث تفکر، درگیر بیماری‌هایی خواهد بود که مداوم و مکرر اثرات خود را نشان خواهند داد؛ مثل آب، محیط‌زیست، ناترازی صندوق‌های بازنشستگی، ناترازی سیستم بانکی، تنگنای مالی، کسری بودجه و … به این ترتیب، دولت مجبور خواهد شد در شرایط روزمرگی به دنبال مسکنی برای پوشش این مسایل بگردد و فرصتی برای حل مشکلات ندارد.

وی در ادامه با بیان این‌که در دهه ۱۴۰۰ دیگر با مسکن نفت امکان اداره اقتصاد وجود ندارد، گفت: گروهی که معتقدند که اگر تحریم‌ها برداشته شود، شاید بتوانیم بخشی از مشکلات را حل کنیم، اما من معتقدم اگر ۴۰، ۵۰ میلیارد دلار نفت هم بفروشیم، در سال‌های آینده با همین پول به زحمت می‌توانیم حقوق بازنشستگان را بپردازیم و کسری صندوق‌های بازنشستگی را پوشش دهیم.

این کارشناس اقتصادی افزود: در حال حاضر نیاز به برخی اصلاحات و جراحی‌ها داریم، ولی هنوز تیم پزشکی خود را مشخص نکردیم. این تیم باید از قبل مشخص می‌شد و می‌توانستیم آماده‌تر وارد شویم.

شقاقی‌شهری عنوان کرد: در دولت‌های گذشته هم انباشت چالش‌ها کمتر بود و هم درآمدهای ریالی و ارزی در اختیار دولت بود، اما کار دولت سیزدهم سخت است. ما تجربه جراحی‌های بزرگ را هم در اقتصاد ایران نداشتیم که بتوانیم برآوردی داشته باشیم، ولی حداقل باید بپذیریم که پذیرش این جراحی مهم است.

وی متذکر شد: اگر تیم آقای رییسی به دنبال جراحی و اصلاحات ساختاری و نهادی هم باشد، فارغ از این‌که آن تیم جراح باید متخصص و آگاه به مسایل باشد و نگاه واحد داشته باشند، ما منابع مالی لازم و پذیرش مردم را برای اصلاحات نیاز داریم. اما هیچ‌کدام از این محورها فراهم نیست.

این کارشناس اقتصادی گفت: قطعا ما باید عقلانیت داشته باشیم و امید بدون عقلانیت، مثل امید واهی می‌ماند که اوضاع را بدتر می‌کند.

شقاقی‌شهری افزود: به نظر من مسایل به حدی حاد شده که هر کدام می‌تواند برای هر روز دولت تبدیل به تنش و بحران شود. نگرانی من این است که در این چهار سال روزانه شاهد تنش‌هایی برای مسایل مختلف اقتصادی و اجتماعی باشیم و توان دولت برای اصلاحات ساختاری از بین رود و صرفا صرف روزمرگی‌ها و کنترل مسایل خاصی برای مسایل اقتصادی شود.

وی تاکید کرد: ما امروز محتاج نگاه عقلانی هستیم و حلقه مفقوده تمام مسایل در بحث عقلانیت است.

۲۲۳۲۲۵