از دهم تیرماه سال گذشته که مقام معظم رهبری برای حجت الاسلام و المسلمین غلامحسین محسنی اژه‌ای حکم ریاست بر قوه قضاییه را صادر کرد تا پایان سال ۱۴۰۰، دستگاه قضا نشان داد در مسیر تحول قرار گرفته و گرفتن نتیجه نهایی برای او مهمتر از تبلیغات بی‌ثمر است.

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، در حکم ریاست غلامحسین محسنی اژه ای بر دستگاه قضا که از آن به عنوان سنتی‌ترین بخش قدرت سیاسی یا سنتی ترین قوه بین قوای سه گانه یاد می شود، ۶ محور اصلی مورد تاکید قرار داده شده بود:

۱-گسترش عدالت و مبارزه با فساد

۲-تحول در دستگاه قضایی

۳-استفاده از فناوریهای نوین

۴-استفاده از نیروهای متخصص و پاکدست

۵-برخورد با مفاسد درون قوه ای

۶-ارتباط نزدیکتر با مردم

بر این اساس می توان گفت در سال ۱۴۰۰، نقشه راه قوه قضاییه مشخص و معلوم بود. زیرا به جز استفاده از فناوری‌های نوین که در حوزه فنی و اجرایی تعبیر می‌شود، ۵ محور دیگر مورد تاکید در حکم ریاست بر قوه قضاییه، نیاز به عزم و اراده ای جدی دارد تا قوه ای که به تعبیر بسیاری از ناظران، با رها کردن سکان آن از سوی سید ابراهیم رییسی و رفتن به سمت رقابت‌های سیاسی ریاست جمهوری، وضعیت علی حده‌ای یافته بود، به ماموریت و کارویژه اصلی خود بازگردد.

نگاهی به عملکرد غلامحسین محسنی اژه ای در ماه‌های اخیر نشان دهنده آن است که دستگاه قضا کمتر دستخوش مسایل سیاسی شده است. اژه ای با توجه به تجربه‌ای که از فعالیت در امور قضایی و امنیتی دارد، به خوبی آگاه است نه کارهایی که عمری اشتباه انجام می‌شده، یک روزه قابل اصلاح است و نه می‌توان سیستم را به‌حال خود رها کرد چرا که در سیستمی که به امان خدا رها می‌شود، میکروب فساد رفته رفته همه جا را آلوده خواهد کرد.با این دیدگاه، اژه‌ای تلاش کرده است در مسیر عدالت و انصاف و همچنین مبارزه با فساد، اقداماتی را انجام دهد که هم افکار عمومی را قانع و همراه سازد که «کشتیبان را سیاستی دیگر آمد» و هم به معدود مفسدان احتمالی گوشزد کند این بار از چشم پوشی بر فساد خبری نیست.

برخورد با مظاهر فساد در جامعه و درون دستگاه قضا

یکی از جلوه های اصلی مبارزه با فساد در ۸ ماهه اخیر، دستورات مستقیم اژه‌ای برای زدودن تصرفات غیرقانونی از اراضی ملی و عمومی است که این روزها درباره آن خبرهای بسیاری منتشر شده است. نکته مهم آن بود که با دستورات مستقیمی که از سوی رییس قوه قضاییه برای رفع تصرفات از اراضی عمومی صادر شد، متصرفان غیرقانونی دولتی، ماستها را کیسه کردند و بسیاری از آنها پیشاپیش دستگاه قضایی، دست از عرصه‌های تصرف شده برداشتند و به محل ماموریت خود بازگشتند.

او حتی در برخی موارد، نیاز ندید دست به قلم شود و دستور مکتوب صادر کند. در سخنرانی‌های خود با آرامش به دستگاه‌های دولتی توصیه کرد که در اسرع وقت نسبت به رفع موانع حاشیه رودخانه چالوس اقدام کنند تا نیازی به ورود قوه قضائیه نباشد. مدیران دولتی که دیدند هوا پس است، پیش از آنکه دادستان‌ها با مامور و قوای قهریه سراغ املاک غیرقانونی بروند، خودشان، اقدام به تخلیه عرصه‌های تصرف شده کردند.

یکی دیگر از اقدامات اژه‌ای که همراهی افکار عمومی را به دنبال داشت، برخورد او با برخی مظاهر فساد و کم توجهی به حقوق مردم در دستگاه قضاست. در یکی از این موارد، زمانی که او در بازدید از یک مجتمع قضایی، مشاهده کرد مقام مسئول ارجاع مجتمع، پرونده های مردم را معطل می کند، به شدت با او برخورد کرد. رئیس قوه قضائیه در برخورد با یک فساد و آمارسازی در دادسرای کارکنان دولت گفت: با چه مجوزی پرونده‌ها را پیش خود نگه می‌دارید و ارجاع نمی‌دهید؟ مسئول مربوطه ظرف یک ماه باید این رویه را اصلاح کند در غیراین صورت نسبت به تغییر او اقدام شود، با کسی تعارف نداریم.

ارتباط نزدیک اژه ای با مردم

واقعیت این است که شاید در دوره رییس قبلی، ارتباط مستقیم ریاست قوه قضاییه با مردم برقرار می‌شد ولی چون بعدا همگان دیدند که او سودای ریاست جمهوری بر سر داشت، می‌توان خرده گرفت که ارتباط مستقیم آن روزگار، پشتوانه عمل سیاسی بعدی قلمداد می‌شد. این خرده، به اژه‌ای وارد نیست، چه او هرگز سودای ریاست جمهوری در سر ندارد و نیازی نیز به این موضوع احساس نمی‌شود.

با این حال، ارتباط مستقیم اژه‌ای با مردم در دوران ریاست او بر قوه قضاییه، بیش از زمانی بود که دادستان کل کشور یا معاون اول قضا، نامیده می‌شد و خاطرات وی در نشست مشترک با دانشجویان در دانشگاه و قصه سوت بلبلی زدن، هنوز نقل محافل است.

اژه ای در کسوت ریاست قوه، البته ارتباط بسیار نزدیکی با محکومان و متهمان و همچنین خانواده‌های آنان برقرار کرد که نگارنده به یاد ندارد به جز در اواخر دوره مرحوم آیت الله شاهرودی، ارتباط مستقیمی این چنین شکل گرفته باشد، هر چند برخی اقدامات اژه ای در ارتباط گرفتن با متهمان پرونده های سیاسی و امنیتی و حضور در بازداشتگاه های فوق امنیتی نهادهای مربوطه و گفتگو با متهمان بدون حضور ثالث، تاکنون بی سابقه بوده است.

کافی است به یاد داشته باشیم اژه ای در روز اول سال، به ملاقات زندانیان زندان ساری رفت و از نزدیک با آنها به گفتگو نشست، پرونده چند نفر را مطالعه کرد و دستوراتی در ارتباط با آنها صادر کرد و حتی در مرحله ای، برخی محکومان از او خواستند به صورت خصوصی ملاقات کنند که درخواست آنها هم اجابت شد. این نکته در کنار ملاقاتهای مکرر وی با خانواده محکومان امنیتی و بازداشتی های حوادث خوزستان و اصفهان و حتی بازداشتیهای رویدادهای سال ۹۸ به خوبی نشان می‌دهد رییس دستگاه قضا، ابایی ندارد از نزدیک و به صورت مستقیم، بر روند امور قضایی و ضابطان نظارت کند و در صورت لزوم، دستوراتی برای تغییر در روشها و منش ها و اصلاح امور جاری صادر کند.

او حتی در برخی ملاقات‌ها که با مردم و به خصوص مالباختگان پرونده‌های کثیرالشاکی داشت، مستقیما با رییس کل دادگستری استانی که پرونده در آن رسیدگی می شد به گفتگو پرداخت و دستورات اکید و آنی صادر کرد که بازخورد آن در ۳ ساعت بعد به مردم و شکات رسید. نمونه آن را می‌توان در تعیین وقت دادگاه در پرونده آذین خودرو مشاهده کرد که بلافاصله پس از نشست اژه ای با مردم، وقت رسیدگی برای این پرونده کلان تعیین و پس از گذشت ۳ روز نیز دادگاه تشکیل شد و رای مربوطه صادر شد. نمونه دستورات موردی او در بازدید از زندانها، بسیارند که نشان می‌دهد اژه‌ای سخت در بررسی جزییات موجود در پرونده‌ها، دقت کرده و به قول قضات، مو را از ماست می کشد. همچنین ورود مستقیم او به پرونده یک زندانی سیاسی به نام هیراد بداغی هم نشان دهنده توجه ویژه او به نظارت بر اقدامات قضایی و ضابطان دستگاه قضا برای برقراری عدالت و قانون است.

رفتار صادقانه با مردم

یکی از اقدامات اژه‌ای به‌عنوان رییس قوه قضاییه در صداقت او در ارائه گزارش به مردم است.

بر این اساس است که به مقام ارجاع مجتمع قضایی کارکنان دولت توصیه می کند به جای آمارسازی و نگه داشتن پرونده‌ها طبق قانون عمل کند وگرنه برکنار می‌شود و همچنین در سخنان خود به مردم تاکید دارد با وجود تلاش‌های فراوان کارکنان قوه قضاییه و قضات، ایجاد تحول در این دستگاه سنتی بسیار مشکل است.

اژه ای در سخنرانی خود با بیان این‌که اعتراف می‌کنم هنوز در قوه قضائیه تحولی ایجاد نکرده‌ایم، گفته است: اگر کاری کردیم ورودی به قوه قضائیه نبود، کم شد و پرونده‌ها بسیار پایین آمد و رسیدگی‌ها کوتاه شد و رضایت مردم بالا رفت تحولی ایجاد کردیم.

او در جلسه شورای عالی قضایی گفت: اگر بر اثر وظیفه‌شناسی نیروهایمان یا فشاری که می‌آوریم پرونده‌های معوقه را به روز برسانیم کار خوب و لازمی است اما اگر دوباره معوقه شود تحولی ایجاد نشده است اگر کاری کردیم ورودی به قوه قضائیه نبود، کم شد و پرونده‌ها بسیار پایین آمد و رسیدگی‌ها کوتاه شد و رضایت مردم بالا رفت تحولی ایجاد کردیم اما اگر انقدر به زیرمجموعه فشار آوردیم که فرسوده شد و از خانه و زندگیش هم کسر گذاشت و به کار پرداخت تحولی ایجاد نکردیم.

واقعیت این است که فشار فزاینده پرونده‌های قضایی بر کارکنان قوه و قضات به حدی بالاست که منجربه فرسودگی شغلی آنها شده و در این بین، پرداختی پایین و حقوق نامتناسب کارکنان دستگاه قضایی هم باعث نارضایتی آنها از کارشان شده است. بر این اساس بود که در سال ۱۴۰۰ شاهد تجمعات و تحصن برخی از کارکنان دستگاه قضا در محوطه دادگاه ها بودیم که در تاریخ تشکیل عدلیه مدرن در ایران سابقه نداشت.

دامنه این اعتراضات به حدی بالا رفت که برخی از آنها اعلام کردند حاضر به بازگشت به کار نیستند و استعفای خود را به صورت گروهی تقدیم مقامات مسول کردند. هر چند خبرهای رسیده حاکی از جلب رضایت نسبی کارکنان دستگاه قضایی دارد ولی این اقدامات به خوبی نشان می‌دهد اژه‌ای در تمشیت امور دستگاهی که از سلف خود تحویل گرفته با چه مشکلاتی مواجه است.

تغییر در رویه‌ها و روش‌ها و میدان دادن به رافت اسلامی

اژه‌ای در مقام رییس دستگاه قضایی کشور، اختیاراتی درباره اعطای مرخصی به زندانیان و پیشنهاد عفو به مقام معظم رهبری دارد که نمونه‌ای از رافت اسلامی تلقی می‌شود. خوشبختانه او به نیکی از اختیارات قانونی خود در اعطای مرخصی به زندانیان و محکومان و همچنین پیشنهاد اعطای عفو به مقام معظم رهبری استفاده کرده که نشان می‌دهد عزم رییس جدید دستگاه قضا، رفتن به سمت عدالت ترمیمی است نه مجازات‌های انتقام‌جویانه‌ای که ثمره ای به جز بازتکرار چرخه خشم و خشونت ندارد.

البته در برخی پرونده‌ها، رافت اسلامی خود را به صورت جایگزینی مجازات حبس به سازندگی و بهبود وضعیت مردم تغییر شکل داده که از سوی ناظران دستگاه قضا به نیکویی استقبال شده است. به عنوان نمونه او در سفر به استان گلستان، به قاضی پرونده یک محکوم مالی که به حبس و جزای نقدی و رد مال محکوم شده بود، به ساخت و ساز چند هزار مسکن برای مردم پیشنهاد داد که پیشنهاد وی هم اجرایی شد.

دستور او برای اجرای قانون و تعیین مجازاتهای جایگزین حبس هم از سوی حقوقی‌ها استقبال شد تا نشان دهد می توان به جای پر کردن زندانها، از پتانسیل مجازات و کیفر برای ساختن وطن استفاده کرد. تعیین شعب ویژه برای رسیدگی به جرایم سیاسی که تاکنون از سال ۱۳۹۵ و تصویب قانون جرم سیاسی مسکوت مانده بود نیز از سوی ناظران دستگاه قضایی تعبیر به شجاعت و قانونمندی شد تا نکته مثبت دیگری در کارنامه ۸ ماهه او باشد.

اژه ای در آستانه کریسمس و میلاد حضرت عیسی مسیح هم مرخصی ۱۰ روزه به زندانیان اقلیت مذهبی مسیحی عطا کرد تا مورد استقبال نماینده مجلس برخاسته از این اقلیت قرار گیرد.او همچنین در نحوه مواجهه با متهمان نیز دستورات زیادی به قضات و مقامات تحقیق و تعقیب داده و از آنها خواسته بر اقدامات ضابطان نیز نظارت دقیق داشته باشند.

فی المثل او دستور دارد در مواردی که نیاز به بازرسی از منزل یا محل کار فرد متهم نیست نباید این اقدام صورت گیرد، چنانچه ضرورت ایجاب بر بازرسی می‌کند باید در انجام این امر نهایت دقت صورت گیرد و نباید در حین بازرسی از منزل یا محل کار فرد متهم برای اعضای خانواده یا همکاران او دلهره ایجاد شود.

او همچنین به دادستان‌ها توصیه کرد: اینکه اول فردی را بازداشت کنیم و بعد تازه به دنبال مدرک جرم بگردیم اشتباه است. دستگاه نظارتی باید تمام مدارک جرم را ارائه کند. زیرا قضات و بازپرس‌هایی که اقدام به صدور قرارهای بازداشت موقت می‌کنند دارای مسئولیت شرعی و قانونی هستند.

بخشنامه وی درباره حقوق زندانیان هم مورد توجه بسیاری قرار گرفت. هر چند بخشنامه او تکرار بخش‌هایی از قوانین و بخشنامه‌های قبلی است ولی نشان می‌دهد اژه‌ای برای حقوق زندانیان اهمیت ویژه ای قائل است تا دستگاه قضایی زندانی در طراز جمهوری اسلامی داشته باشد.

از آن طرف هم هر چند رافت اسلامی یکی از ابزارهای قاضی برای اجرای بهتر احکام است، دستورات اژه ای برای سختگیری بر محکومان فراری و جلب آنها نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. زیرا آسان‌گیری بر متهمانی که امنیت عمومی مردم و آرامش جامعه را به خطر می‌اندازند به مصداق «ترحم بر پلنگ تیز دندان» باعث سست شدن پایه‌های امنیت در جامعه می شود که خطرات آن بی‌انتهاست.

نکته قابل توجه دیگری که در عملکرد چندماهه اخیر اژه ای شاهد هستیم، پرهیز از «بت سازی» و تشریفات فاقد ارزش و توجیه است. او با گفتن جمله «من آیت الله نیستم» راه را بر چاپلوسان ثناگو که باعث دور شدن مسول از مردم می‌شوند، بسته و اجازه نداده تا تله‌ای که بر سر راه برخی مقامات قرار گرفته، او را از مسیر عدل و انصاف دور کرده و کیش شخصیت را بر روش و منش وی حاکم سازد.

اقدامات او در کاستن از تشریفات تنها به این جمله خلاصه نمی‌شود. دستورات مکرر او برای پرهیز از تشریفات انجام امور به خصوص نظارت عالیه در دستگاه قضایی، نشان می‌دهد وی بیشتر از آنچه مرد تبلیغات و خبرسازی باشد، مرد نتیجه گرایی و بهبود در شاخص‌ها و عملکردهای قضایی است که بخشی از آن مربوط به رضایت مردم از عملکرد دستگاه قضایی مربوط می‌شود. او خود البته در سفرهای استانی، تشریفات مربوط به هواپیمای اختصاصی و نظایر آن را کناری گذاشته و با پرواز عمومی به مقصد نظارتی خود می‌رود تا نشان دهد این تشریفات نیست که کار می‌کند، بلکه عزم و اراده است تا بتواند سنتی‌ترین بخش قدرت در ایران را به شکل جدید، کارامد و بهینه‌سازی کند.

۴۷۲۳۱