با گذشت بیش از ۴۰ سال از عمر انقلاب اسلامی، جمهوری اسلامی ایران توانسته است به نفوذ گسترده‌ای در سطوح مختلف منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دست پیدا کند.

این درحالی است که در طول تمامی دهه‌های گذشته محور غربی ـ عربی از هیچ تلاشی برای منزوی ساختن تهران و خاموش کردن شعله‌های انقلاب دریغ نکرده است. علیرغم تحریم‌های گسترده، نفوذ منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تهران روز به روز تقویت شده و اکنون بستر مناسبی برای بهره‌برداری از این نفوذِ تأثیرگذار با هدف تحقق «گشایش اقتصادی» شکل گرفته است.

«دیپلماسی اقتصادی» مکمّلی برای «دیپلماسی سیاسی»

نقش و تأثیر نفوذ منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران موجب شده است تا تهران بتواند در کنار «دیپلماسی سیاسی» از ظرفیت‌های «دیپلماسی اقتصادی» نیز به عنوان مکمّل استفاده کند. در این زمینه، جمهوری اسلامی ایران قادر است با استفاده از نفوذی که در طول مدت زمان گذشته به دست آورده است ضمن فعالسازی «دیپلماسی اقتصادی» ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل داخلی برای سرمایه‌گذاری در داخل را برای کشورهای تحت نفوذ تبیین کند.

افزون براین، در این چرخه می‌توان امکانات و ظرفیت‌های اقتصادی دیگر کشورها را نیز شناسایی کرد تا از این رهگذر متناسب با ظرفیت هر کشوری، با آن مناسبات و مراوات تجاری برقرار کرد. بدیهی است که شناسایی ظرفیت‌های دیگر کشورها که از روابط و مناسبات خوبی با جمهوری اسلامی ایران برخوردار هستند می‌تواند گام مهمی در مسیر افزایش صادرات تلقی گردد؛ مسأله‌ای که در نهایت به «توسعه اقتصاد ملی» منجر خواهد شد. در این میان، یکی از اولویت‌های اصلی دستگاه دیپلماسی می‌تواند توسعه ارتباطات اقتصادی خارجی با کشورهای همسایه باشد.

از نفوذ سیاسی تا اشتراکات تاریخی، سیاسی و مذهبی

واقعیت آن است که جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر از نفوذ سیاسی و معنوی بسزایی در برخی کشورهای منطقه نظیر عراق، لبنان، سوریه، عمان، قطر و … برخوردار است و همین تأثیرگذاری و نفوذ می‌تواند سرمنشأ بسیاری از تعاملات تجاری و مراودات اقتصادی با این کشورها باشد. هرچند که هم‌اکنون نیز ایران روابط و مناسبات حسنه‌ای با کشورهای مذکور دارد، اما گستردگی دامنه نفوذ تهران در آن‌ها نشان می‌دهد که همچنان ظرفیت افزایش مناسبات وجود دارد. از سوی دیگر، ایران با کشورهای مختلفی ازجمله عراق، سوریه، لبنان، افغانستان، پاکستان و … دارای اشتراکات گسترده تاریخی، دینی، فرهنگی، زبانی و … است و این اشتراکات زمینه بسیار مساعدی را جهت تقویت روابط و مناسبات اقتصادی میان دو طرف فراهم آورده‌اند. بنابراین، بهره‌برداری هوشمندانه از این اشتراکات خود نقش بسزایی در حصول «گشایش اقتصادی» و «توسعه اقتصاد ملی» ایفاء خواهد کرد.

بهره‌برداری از ظرفیت اقتصادی ۱۵ کشور همسایه

در هر نوع رابطه اقتصادی، تجارت با همسایگان در اولویت قرار دارد. جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و ازهمین‌روی، می‌تواند در زمینه «گشایش اقتصادی» حساب ویژه‌ای روی ۱۵ کشور همسایه باز کند. سطح نفوذ و تأثیرگذاری ایران در هریک از کشورهای همسایه نقش مهمی در تعیین حجم مبادلات و مراودات تجاری و اقتصادی میان دو طرف دارد اما در هر صورت، همسایگان ازجمله افغانستان، پاکستان، ترکمنستان، ارمنستان، قزاقستان، تاجیکستان، آذربایجان، عراق، کویت، قطر، امارات، عمان، عربستان، بحرین و ترکیه در مقایسه با دیگران از بازارِ صادراتی بهتری برخوردار هستند.

استفاده از ظرفیت کشورهای آمریکای لاتین

قدرت نفوذ و تأثیرگذاری جمهوری اسلامی ایران تنها در میان کشورهای منطقه و همسایگان محدود و محصور نمی‌شود، بلکه دیگر نقاط جهان را نیز دربَر می‌گیرد. ازجمله می‌توان به کشورهای آمریکای لاتین نظیر ونزوئلا، کوبا، بولیوی و … اشاره کرد که که مهمترین اشتراکات آن‌ها با ایران در مواضع سیاسیِ ضد آمریکایی و غربی نمود پیدا کرده است. اشتراکات سیاسی میان تهران و کشورهای آمریکای لاتین و نیز نفوذ ایران در این کشورها، می‌تواند زمینه همواری را برای حصول «گشایش اقتصادی» در کشور ایجاد کرده است.

بهره‌برداری اقتصادی از نفوذ در «شمال آفریقا»

افزون برآنچه که گفته شد، سطح نفوذ و تأثیرگذاری جمهوری اسلامی ایران در کشورهای شمال آفریقا نیز فرصت بسیار مناسبی را در راستای توسعه اقتصاد ملی و حصول گشایش اقتصادی فراهم آورده است. درحال حاضر، ایران از نفوذ قابل قبولی در کشورهایی مانند تونس، الجزایر، لیبی، یمن و … برخوردار است. ازجمله مهمترین اشتراکات ایران با کشورهای مذکور می‌توان به مواضع سیاسیِ یکسان، نگرش‌های دینی و مذهبی و نیز گرایشاتِ ضد آمریکایی و غربی اشاره کرد.

تقویت مناسبات با چین و روسیه

رد پای نفوذ و تأثیرگذاری تهران حتی فراتر می‌رود و در آسیا و اقیانوسیه و نیز اوراسیا هم به چشم می‌خورد. به عنوان نمونه، می‌توان به چین و روسیه اشاره کرد که ایران تاکنون روابط و مناسبات سیاسی و اقتصادی‌ گسترده‌ای را در سطوح عالی با آن‌ها برقرار کرده است. بدیهی است که همچنان ظرفیت‌های بیشتری برای بهره‌برداری از مناسبات دیپلماتیک در راستای ارتقاء سطح روابط اقتصادی میان دو طرف وجود دارد و نباید از این ظرفیت غافل شد.

بر این اساس، نفوذ و تأثیرگذاری منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایران از غرب آسیا گرفته تا شمال آفریقا، آمریکای لاتین، آسیا و اقیانوسیه، اوراسیا و … فرصت طلایی‌ای را فراهم آورده است که تهران می‌توان از آن در جهت تحقق «گشایش اقتصادی» بهره‌برداری نماید.

* عضو شورای مرکزی حزب موتلفه اسلامی

۲۷۲۱۵